 | | Çalışmaya Boğaziçi Üniversitesinde başlayıp MÜ Güzel Sanatlar Fakültesinde idareci olarak sürdüren Sayın Prof. Dr. Nazan ERKMEN, öğretim üyeliğinin yanında kitap resimlemeleri, sergi ve konferanslarıyla yaşantımızı zenginleştiriyor. |
Ben de, farklı alanların insanlarıyla söyleşi yaparak yaşamı güzelleştirmeyi umuyorum birlikte…
TÇ- Sizi çalışkanlığınız, organizasyonlardaki başarınız ve tabii kitapların canını oluşturan resimlerinizden tanıyorum. Çok sevimli resimler, sanki onların annesi gibisiniz. Alanınız olan Grafik Sanatında, tasarımı ve önemini anlatır mısınız? Yani, Tasarım ve Grafik.
NE- Tasarım bir sistemin en basit, ya da bir yapı içerisindeki düzenidir. Tasarım bir problem çözme aktivitesidir. Tasarım kelimesinin pek çok yorumu olmasına rağmen, benim için tasarım kelimesinin tam karşıtı “profesyonelleşme”dir. Kendi alanım olan grafik sanatı üzerinde yoğunlaştığımızda, ortaya koyduğu tasarım ile birlikte sorumluluk gerektiren bir yükün altına girmektedir. Tasarımcı kendi rekabetini yürütmekle de sorumludur. Grafik tasarımı yapan sanatçı mesajı yapısal ve estetik fonksiyon olarak ele alan problemi objektif olarak çözen. Ve en önemlisi toplumla iletişim kuran bir sanatçıdır. Fikrin görsel iletişim şekline dönüştürülmesi ve bu dönüşüm süreci içerisinde görsel dilin ürün içerisinde yaratılması tasarım alanını kapsar.
TÇ- Biraz daha genelleme yapalım. Çünkü yaratıcılığın yoğunlukla içinde olduğu tasarım günümüzün de ön planındaki bir işlerlik. Bu bağlamda Sanat ve Tasarım üzerinde durur musunuz?
NE- Tasarımcı bir taklitçi değil, bir yaratıcıdır, dolayısı ile çok önemli bir sanatçıdır. Fikri yaratan, ve mesajını bir sanat alanı içerisinde, sanat dili ile topluma sunan tasarımcıdır. İyi tasarım form, içerik ve fonksiyonun estetik dili ile birbirine bağlanmasıdır. Sanat ve tasarım konusuna gelince, biri olmadan diğeri olamaz. Kalp ve beyin birlikte olmalıdır. Güzel sanatlar ve tasarım arasında çok büyük bir bağ vardır. Tasarımcı da sanatçı da her an kendini aşan yaratıcılardır. Her kuvvetli fikri izleyen kuvvetli bir formun ortaya çıkması kaçınılmazdır.
TÇ- Her anlamda kişilik çok önemlidir; Eğitimci, yönetici, insan ve sanatçı olarak. Kitap resimlemeler için de bu geçerlidir. Sizin bu anlamda damganızı vurduğunuz kitap resimlerinize değinelim. Ondan öte, kitap okuma, sevdirme alışkanlığı kazandırmada çok önemli yeri olan Çocuk Kitabı Tasarımı konusunda söyleyecekleriniz lütfen.
NE- Çocuklar için yazılan ve çizilenler en mükemmel sanat formunda olmalıdır. Çocuklar için yazmak ve çizmek çok ayrı bir sanattır ve farklı bir anlayış gerektirir. Gelişme evresinde olan bireylerde özgüveni ve beğeniyi geliştirmek çok önemlidir. Bir kitabın grafik tasarım süreci teknik bilgilere dayanan artistik bir proje ile başlar. Projeyi hazırlayan sanatçı, kitabın kapağını, cildini, tipografi karakterini, puntosunu, satır aralarını, illüstrasyonlarını, renklerini, baskı tekniğini. Kitaplı ilgili her türlü detayı birlikte düşünmek ve değerlendirmek zorundadır. Bir kitap bir mimari yapıt gibi ele alınmak zorundadır ve kitabın başından sonuna kadar üniform bir anlayış sürdürmek gerekmektedir.
TÇ- Gelelim yaratıcılığa. Yaşamın her alanında olan, olması gereken. Özellikle eğitimde önemli bir yeri olan yaratıcılığa. Bu konuda neler söylersiniz?
NE - Yaratıcılık, sanatçının kendine özgü bir biçimleme dili oluşturmasıdır. Bu dilin yardımı ile yazı ve söz ile anlatılamayanlar, sanat yoluyla aktarılır. Bu dili anlamak için izleyiciler de kendilerini aşmaya çalışacaklardır. Yaratıcılık ne denli güçlü bir plastik dile sahip olursa, eserin etkinliği de o ölçüde etkili olacaktır. Yaratmak bir serüvendir. Amaç ölümsüz olanı açığa çıkartmaktır. Sanatçı kendini dışa vururken yeni ifade biçimleri aramak zorundadır ve özgür olmak amacındadır. Özgürlüğe kavuşmak da düşünce bilinci ile oluşur. Bu bilincin oluşmasında form ve rengin çok önemli rolü vardır. Bir eser yaratırken ortaya çıkacak olan yapıtın esasını oluşturan bu iç seslerle kurulması gerekin bir iç gerilim söz konusudur. Bu iç gerilimin varlığı yanısıra, sanatçı eserinde uyumlu bir bütünleşmeye varmak zorundadır. Bu bütünleşme çizgi, renk ve biçimlerin ortaya koyduğu oranların dengesinden doğacaktır. Bir sanat yapıtının sadece renk ve form olarak uyuşması da yeterli değildir. Sanat yapıtında bütünlüğü sağlayan ögelerle kuruluna üstün bir gerilim ile birlikte, armoni de sağlanabilirse gerçek sanat yapıtı ortaya çıkacaktır. Sanatçı, bu yaratım esnasında form yasalarına bağlanmaktan kendini kurtarmak endişesini de taşıyacaktır.
TÇ- Bilimin yanında Sanatın önemi üzerinde durabilir misiniz?
NE- Sanatçı nesnel ölçülerin dışında, öznel değerlere sahip, kişisel düşleme olanağına sahip olan yaratıcıdır. Sanat toplumu ileriye götüren, fikren ve ruhen besleyen en önemli olgudur.
TÇ- Bilim eğitimin yanında hatta birlikte olan Sanatın Eğitimi konusunda söyleyecekleriniz…
NE- İnsan oluşumunun en önemli yanı sanat eğitimi ile biçimlenmesidir. Sanatla eğitilen toplumlarda yeti, duyu, algılama düşünme, anma çağrışım, yaratma gibi güçler harekete geçecektir. Herbert Read’e göre estetik duyarlılığın eğitilmesi eğitimin en önemli aşamalarından biridir. Read’in kuramlarına göre tüm anlatım. Ve kendini ifade tarzları, şiir ve edebiyat, müzik ya da sözlü diğer anlatım biçimleri ve gerçekliğe birleştirimci biçimde yaklaşan her çeşit form, estetik eğitimin kapsamına girer. Sanat eğitimi, bilincin, zekanın, yargılama ve duyguların eğitimidir. Ancak bu duyumlar dış dünya ile uyumlu bağlantı ve ilişkiler içine konulabilirse, bütünleşen bir kişilik ortaya çıkacaktır. Demek ki sanat eğitimi kavramıyla, salt görsel ve plastik alandaki eğitim değil, tüm ifade tarzlarını kapsayan bir eğitim anlaşılmaktadır. Burada eğitmenin rolü tartışılmaz. Ancak çocuğa görmeyi hissetmeyi algılamayı öğretimi bir eğitim aracılığı ile birey çevresi ile iletişim kurabilecektir.
TÇ- Ders kitapları resimlemeleri üzerine söyleyeceğiniz çok şey olmalı, bu alanda oldukça başarılı biri olarak.
NE- İlkokullarda ve bilhassa ilk sınıflarda, ders kitaplarında yer alan illüstrasyonların çok önemli etkisi vardır. Kitapların dili nasıl çocuk psikolojine uygun olarak işleniyorsa, resimler de öyle olmalıdır. Nasıl bir ders kitabını her okuma yazma bilen yazamazsa, bu resimleri de her ressam yapamaz. Resimler, metinlerin resim dili ile yorumlanması olacaktır ve çocuğun seviyesinde olması gerekmektedir. Ressamında en az yazar kadar kültürlü ve çok iyi yorumcu olması gerekmektedir. Bu kitapların resimlemelerinde her yönden kaliteyi yükseltmek için resimleme işini uzman bir sanatçıya yaptırmak önemlidir.
İllüstrasyonlar motivasyonu sağlamalı, dili stimüle etmelidir. Tüm resimlemelerde estetik değer olmalıdır. Öğrenmede resimlerin etkisi çok büyüktür. İyi resimlemeler öğrenmeyi hızlandırır, kötü resimlemeler öğrenmeyi yavaşlatır.Özellikle bir ve ikinci sınıflarda iyi resimlenmiş kitaplar öğrenme hızı daha artmaktadır.
Ders kitaplarında yer alan resimlemeler sanatsal nitelik açısından çoğunlukla çok zayıftır. Kitaplar çok monoton bir sanat dili ile resimlenmektedir. Resimlemeler adeta bir klişe olmuştur. Resimlemeler, öğretirken eğlendirmeli ve öğretmelidir.
TÇ- İletişim çağın sorunu ya da yapısı diyelim. Çok yönlü bir olgu. Bu bağlamda İllüstrasyonlar, Çocuk ve İletişim üzerinde durur musunuz?
NE- Çocuklar için yazılanlar ve çizilenler en mükemmel sanat formunda olmalıdır.
Gelişme evresinde olan bireylerin özgüvenini ve beğenisini geliştirmek çok önemlidir. Çocuklarla iletişim kurmanın bir başka yolu illüstrasyonlarla mümkün olmaktadır. Duygu yüklü illüstrasyonlar çocukta ona katılma duygusunu uyandırırlar.Sanat değeri olan resimlemeler çocukta okuma dürtüsünü oluşturacaktır. Çocuk bu resimlemelerin altını, sayfanın devamını okumak isteyecektir. Sağlam sezgilere ve eleştirel gözlemelere sahip olan çocuklardaki entelektüel oluşumlar., ancak kaliteli resimlerin yardımı ile güçlenecektir. Ya da tam tersi olacak, çocuğun dünyasını başına yıkacaktır.
Biçimleme resim diliyle konuşmaktır. Bu dili anlamak için çocuk da kendini aşmaya çalışacaktır. Çocuğun gelişimi ve kendini aşması ancak sanat eğitimi yoluyla gerçekleşecektir. Resimlemeler çocuğun düş kurmasını sağlayacak nitelikte olmalıdır.
TÇ- Resimleme konularınız çeşitli, zengin, tarihten günümüze kadar uzanıyor. Bu nedenle mitoloji, efsane ve günümüz konuları üzerinde neler söylemek istersiniz?
NE- Efsane ve mitoloji konularını sergilerimde seçmemdeki neden bu metinlerde düş gücümü ve sanatçı fantezisini besleyen kaynaklar bulmamdan ileri geliyor.
Bu anlatımlarda yer alan varlıkların tanımları, bir uzay tanımlaması kadar tanınmamışlıkları, yabancılıkları ve gizemleri beni çekiyor. Yaratıcılığımı güdümlüyor. Burada anlatılanlar ve tripartit yaratıklar gibi varolanlar bir sanatçı için müthiş bir kaynak. Ve bütün bu gizemin ardında “Efsanelerin izinde” adlı koleksiyonda olduğu gibi günümüze ve kadının yaratıcılığına ve üretkenliğine de göndermeler yer alabiliyor.
TÇ- Yaratıcılıkta seçimler, düşler, fanteziler önemli. Çalışmalarınızdaki fantezi üzerine anlatacaklarınız…
NE- Sanatçı hiç kimsenin göremediklerini ya da hissedemediklerini yaratan insandır. Benim için de sanatçı fantezisi aynı tanımdadır. Sanatçı bu fanteziyi nereden edinir sorusu sorulursa da elbette okuduklarından., Ben mitolojileri ya da efsaneleri resimlerken silindir mühürlerden ve Yıldız Cıbıroğlu’nun M’den N’ye Kadın Seslerinden, Belkıs Mutlu’nun araştırmalarından v.s. den etkilendim. Sanatçıyı besleyen kültür birikimi olmalıdır, bu olmadan da fantezi gelişemez.
TÇ- Sanatçı yapınız, sanat eğitimciliğiniz yanında birde yöneticiliğiniz var. Yöneticilik sorumluluğu üzerinde durabilir misiniz?
NE- Ben bunu bir namus sorumluluğu olarak ifade edebilirim. Yönetici olan insanın bir kuruma ve de topluma karşı bir görevi vardır. Bu görevi yerine getirirken fedakarlık yapması gerekmektedir. Güzel Sanatlar fakültelerinde yöneticilik görevini sanatçıların yapması bence doğru bir şey değil. Böylesine önemli ve ciddiyet gerektiren, ve sanatçının sanat yaşamından özveri gerektiren bir görevi yapmak gerçekten zor bir iş. Çünkü bu koltukta sadece kendinizi değil, kurumunuzu temsil ediyorsunuz. Bunun için de kendinizi ve sanatınızı bir süre için unutmanız gerekiyor.
TÇ- Neden kitap resimleme ya da illüstrasyon ve de çocuk kitapları ?
NE- Ben grafik bölümü mezunuyum. Benim işim, metini okuyup resimlemek, bu da kitap resimleme alanına girer. Herkes kendi mezun olduğu alanda yaratırsa, daha doğru bir iş yapmış olur kanımca.
Şimdiye kadar herhalde 3 bine yakın illüstrasyon yaptım sanıyorum. Bunların çoğunluğu kitap kapakları, çocuk tiyatrosu afişleri, şiir resimlemeleri. Dergi illüstrasyonları ve 100 ün üstünde çocuk kitabı. Bunların yanısıra, sadece çocuklar için değil de, büyükleri de kapsayan koleksiyon çalışmalar mevcut. Efsanelerin İzinde, Gılgamış, Dede Korkut, Ömer Hayyam’ın şiirleri vs gibi büyükler için de yapılan resimlemeler çalışmalarım arasında yer alıyor. Çocuk kitaplarının yoğun olması hem benim konuyu çok sevmemden ve çocuk kitabı resimlemenin çok önemli bir sanat olduğunu kabul etmemden ileri geliyor.. Yurt dışında bu konuya dönük yapılan bienallerde çocuk kitabı resimleyen sanatçıların ne denli büyük yaratıcılar olduklarını uzun yıllar inceledim. Uçsuz bucaksız bir iş.
TÇ- Konferanslarınız var. En çok işlediğiniz bir konuyu anlatır mısınız?
NE- Resimlemelerin Pedagojik Açıdan Etkileri: Ders kitaplarında yer alan resimlemelerin pedagojik etkileri de çok önemlidir. Pek çok psikolog ve uzman bu konuda araştırma ve deney yapmıştır. Bilhassa 1.ve 2.sınıf çocukları illüstrasyon yerine fotoğraf gösterildiğinde hatırlama güçlüğü çekmektedir. Çocuklar fotoğrafta gördüklerinden çok daha düşsel bir dünyada yaşamaktadırlar ve fantezilerini geliştiren resimlemeler gördükçe, daha yaratıcı olurlar. İlkokula başlaysan çocuklar ders kitaplarında gördükleri çok çeşitli resimlemelerle zamanla bilgi edinmeyi öğrenirler, bu arada gizli bir sanat anlayışı geliştirirler.
Çocuklar karşılaştıkları görsel imajlarda görsel kalite ve estetik değer buldukları takdirde, algılama daha kolaylaşır. ( Wolff ve Levin,1979) Piaget, Inhelder ve Zaporozhets adlı psikologlar ise çocuğun düş gücünün bilhassa beyinsel aktivitesine bağlı olduğunu iddia etmektedirler. Hatırlamanın iyiye götürülmesi ve aşama kaydetmesi, çocuğa mükemmel imajlar gösterildiği takdirde mümkün olabilir. Etkin görüntü, çift ilişki öğrenmeyi geliştirir.
Resimlerle ilgili tanımlama hafızası yaşla olgunlaşır. Birden fazla obje içeren kompleks illüstrasyonları öğrenme ve algılama yeteneği 6 yaşlardan itibaren başlar. Nelson ve Kosslyn, 1976 da yaptıkları araştırmada büyük çocukların, 4 ve 5. sınıftakilerin soyut ve abstre resim ve şekillerini tanıma becerilerinin 6 yaşındakilere nazaran daha fazla olduğunu araştırmışlardır.
Roth ve Owen, 5 ile 8 yaş arasındaki çocukların kelimeleri resimlerle ilişki kurarak hatırladıklarını, büyük çocukların ise resimlerle öğrenmek yerine kendi imajlarını kurmayı yeğlediklerini ortaya koydular.
Çoğu ders kitabında, resimlemelerde özgün biçimlerin niteliğinden kaybettiği görülmektedir. İnsanlar, hayvanlar, eşyalar, nesneler özgün biçimleri ile algılanmalıdır. Bazı kitaplara yüzler, eller, kollar çizildiği görülmektedir. Bu fazla abartılı bir anlatım olmaktadır. Çizeler hiçbir şekilde kendi öğretici biçimlerini resme yerleştirip çocuğun düşlerini doldurmamalı, yaratıcılığını engellememelidir. Resimlemeler çocukta resim yapma hevesini doğurmalıdır. Sanatçı, çocuğun yorum yapabilmesi ve resim üstünde düşünerek onu tanımlayabilmesi için ne kadar ipucu verirse, çocukta o denli biçimlendirme yeteneği hareket geçecektir. Algılama noktasına gelen her çocukta çizme yaratıcılığı başlar. Çocukları, sanatçı niteliğiyle resim yapmaya bu resimlemeler teşvik edilmelidir.
Sonuç olarak, illüstrasyonlar gelişme dönemlerinin gereksinimlerini karşılamalı, algılama, düş kurma, güzellik duygusu, bilgi edinme, toplumsal öğrenim ve hepsinden önce eğlence ve oyalanma yeteneklerini geliştirmelidir.
TÇ – Teşekkür ediyorum.
23-07-2003 İSTANBUL
